|
|
Dla zrozumienia istoty samogłosek pochylonych lub ścieśnionych należy wrócić do wieku XV. W tym czasie zaczyna się bowiem ich historia. Z diachronicznego punktu widzenia można samogłoski pochylone nazwać dalszym rozwojem samogłosek długich. W języku prasłowiańskim występowały samogłoski zarówno krótkie jak i długie, których pozostałości znaleźć można w niektórych dzisiejszych językach słowiańskich, np. w czeskim, słoweńskim, serbskim i chorwackim. Również w języku staropolskim występowały samogłoski długie (por. Klemensiewicz 1981, s. 100). Jeszcze w XV wieku Jakub Parkoszowic zalecał pisownię podwójnych liter (np. oo dla długiego o) dla oznaczenia długich samogłosek (por. Kuraszkiewicz 1981, s. 61). Jednak już w pierwszej połowie XVI wieku należały te formy do przeszłości (por. Klemensiewicz&Lehr-Spławiński&Urbańczyk 1965, s. 29 oraz Stieber 1966, s. 58). W tym czasie znikają z pisowni podwójne litery a pojawiają się znaki diakrytyczne (á, é), co przyjmowane jest jako dowód na zanik długości samogłosek. Niektóre długie samogłoski ([i], [u], [y]) zrównały swoją fonologiczną jakość z odpowiednimi samogłoskami krótkimi, inne ([a], [e], [o]) nie zrównały się z ich krótkimi odpowiednikami. Wprawdzie ich wymowa uległa również skróceniu, jednak główna zmiana polegała na zwężeniu artykulacji, czyli na zmianie jakościowej. Dlatego też przyjmuje się przełom XV i XVI wieku za historyczne narodziny samogłosek pochylonych. "(...) zaniknięcie iloczasu dokonało się między rokiem 1440 a 1518. To znaczy, że w tym czasie różnice iloczasowe stopniowo zanikały, podczas gdy pochylenie (ścieśnienie) artykulacji jako efekt uboczny długości wychodziło coraz wyraźniej na pierwszy plan. Na miejscu opozycji >krótka-długa< pojawiła się w tym czasie opozycja jakościowa >pochylona-jasna<." (Gonschior 1973, s. 20; tłumaczenie M. Orawski).
|
